Najstarszy cmentarz w Polsce – to miejsce może was zaskoczyć. Nie Powązki w Warszawie i nie Cmentarz Rakowicki w Krakowie

Cmentarze w okresie poprzedzającym dzień Wszystkich Świętych i Zaduszki przyciągają Polki i Polaków, którzy albo wybierają się na groby bliskich, albo chcą po prostu popatrzeć na rozświetlone zniczami alejki, zabytkowe nagrobki, pomniki i stare drzewa, pokryte kolorowymi liśćmi.

Atmosfera cmentarzy przed, w trakcie i po dniu Wszystkich Świętych jest niezwykła. Skłania do refleksji, ale też rozbudza wyobraźnię i naturalną ciekawość. W Polsce nie brakuje wyjątkowych cmentarzy – szczególnie pięknych, nastrojowych, a nawet dziwnych i zaskakujących. Nadają się doskonale na spacer lub krajoznawczą wycieczkę jesienią.

Skoro cmentarze, zwłaszcza te stare, są tak niezwykłe i pełne historii, to który cmentarz jest najstarszy w Polsce?

Odpowiedzi niełatwo udzielić z powodu niejasności terminu „cmentarz”.

Dziś wszyscy wiemy, że cmentarze to nekropolie, czyli tereny grzebalne wyznaczone przez władze, w miastach lub poza miastami. Jednak jeszcze nie tak dawno temu miejsca grzebania zmarłych w Polsce wyglądały zupełnie inaczej. Miejscami pochówków zarządzały wyłącznie wspólnoty religijne. Zmarłych chowano na niewielkich poletkach przy kościołach, w samym środku miast i wsi, a tych o wyższym statusie społecznym w kościelnych kryptach. Jeszcze wcześniej, w czasach pogańskich, standardową praktyką było chowanie zmarłych w ich rodzinnych domach, pod podłogą.

Pomysł, by przenieść cmentarze poza miasto, jest dość nowy – narodził się w XVIII w. Jak piszą Ewa Klima, Barbara Wycichowska i Weronika Popek w artykule pt. Cmentarz w strukturze przestrzennej miasta („Acta Universitatis Lodzensis. Folia Geographica Cosio-Oeconomica” 35, 2019, s. 73-93), dopiero w tym stuleciu rady miejskie zaczęły interesować się stanem sanitarnym przykościelnych cmentarzy w miastach i problemem braku miejsca na nowe groby. Zaczęto odgórnie wyznaczać nowe miejsca pochówku – cmentarze, jakie znamy dziś – poza miastami, co początkowo budziło dużo kontrowersji. W XIX w. zaczęły powstawać gigantyczne cmentarze wokół największych metropolii, a w USA nastąpiła komercjalizacja usług pogrzebowych i samych cmentarzy.

Dziś te wielkie, stare cmentarze – pierwsze we współczesnym rozumieniu tego słowa – nie znajdują się już pod miastami, lecz w ich środku, otoczone nowszą zabudową. Przypominają wielkie parki, pełne nagrobków i pomników, z których wiele ma status zabytku.

Skoro już wiemy, czym właściwie jest współczesny cmentarz i jak daleko sięga jego historia, sprawdźmy, który cmentarz jest rzeczywiście najstarszy w Polsce. Poniżej przedstawiamy 6 najstarszych cmentarzy w kraju – sprawdźcie, w którym roku założono ten pierwszy.

Czytaj też: Nawiedzone miejsca w Europie na wycieczkę z dreszczykiem. Mroczne sekrety Wenecji, zamek skrywający potwora, miasto umarłych pod Paryżem

Miejsce 6: Cmentarz Rakowicki w Krakowie

Otwarto go w 1803 r. Słynie jako jeden z najpiękniejszych polskich cmentarzy, pełen wspaniałych nagrobków, pomników i mauzoleów. Pochowano tu wiele znanych osobistości, np. Jana Matejkę i Wisławę Szymborską.

Miejsce 5: Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie

W 1794 r. w Lublinie otwarto nie jeden cmentarz, lecz cały cmentarny kompleks z wydzielonymi obszarami pochówków dla wiernych wielu różnych odłamów chrześcijaństwa. Jest tu cmentarz rzymsko-katolicki, ewangelicko-augsburski, prawosławny i wojskowo-komunalny. Łącznie możecie oglądać ok. 1000 starych nagrobków. Spoczywa tu np. poeta Józef Czechowicz.

Miejsce 4: Powązki w Warszawie

Założone w 1792 r. Powązki to drugi najstarszy pozamiejski cmentarz Warszawy. Jest szczególnie piękny (najstarszą cześć zaprojektował Dominik Merlini, nadworny architekt króla Stanisława Augusta Poniatowskiego), a także sławny za sprawą pochowanych tu osób. W Alei Zasłużonych spoczywa wiele kluczowych postaci w najnowszej historii Polski. Znajdziecie tu również groby ludzi kultury, np. Bolesława Prusa, Władysława Reymonta, Agnieszki Osieckiej czy Czesława Niemena.

Miejsce 3: Stary Cmentarz w Ostrowie Wielkopolskim

Otwarty w 1782 r. cmentarz to dziś najstarsza czynna nekropolia katolicka w Polsce. Najstarszy zachowany grób datuje się na 1842 r. Łącznie zidentyfikowano jak dotąd ponad 1200 osób pochowanych w najstarszych grobach. Spoczywają tu postacie znane z dziejów polityki, kultury i nauki Wielkopolski.

Miejsce 2: Cmentarz Świętokrzyski w Warszawie

Właśnie w 1781 r. powstała najstarsza pozamiejska nekropolia w stolicy, nazywana Cmentarzem Świętokrzyskim. Mogliście o niej nie słyszeć, ponieważ już nie istnieje. Z najstarszego stołecznego cmentarza został tylko kościół parafialny i kaplica św. Barbary, a także niewielki park pomiędzy ulicami Marszałkowską, Nowogrodzką, Emilii Plater i Wspólną.

Cmentarz został zamknięty w 1856 r. z powodu przepełnienia. W 1859 r. rozpoczęto ekshumacje grobów – zmarłych przeniesiono na Powązki.

Miejsce 1: Cmentarz Stary w Płocku

Jeden rok różnicy ma jednak wielkie znaczenie! To właśnie założony w 1780 r. Stary Cmentarz w Płocku można nazwać najstarszym w Polsce, a nie Cmentarz Świętokrzyski w samej Warszawie czy nadal czynny cmentarz w Ostrowie Wielkopolskim.

Cmentarz w Płocku działał do II wojny światowej. Dziś jego zabytkowe nagrobki (zachowało się ok. 50 z 230) są odnawiane dzięki staraniom Stowarzyszenia Starówka Płocka. Najstarszy grób pochodzi z 1828 r. i należy do Teresy z Krajewskich, podkomorzyny zakroczymskiej. Spoczywają tu też np. piłkarz Marek Ostrowski, międzywojenny prezydent Płocka Antoni Michalski, wojewoda płocki Antoni Bielak. Warto zobaczyć też mogiłę powstańców styczniowych z 1863 r.

Czytaj też: Największe cmentarze w Polsce. 6 gigantycznych nekropolii na nastrojowy spacer. Który cmentarz jest największy w Europie i na świecie?